Wanneer een persoon overlijdt, is voor familieleden, verwanten en vrienden van de overledene meestal de vraag wie de overledene erft. Volgens de wet wordt de erfgenaam de rechtsopvolger van de erflater. De erfgenaam treedt in de juridische en economische voetsporen van de erflater. Wat voorheen toebehoorde aan de erflater, wordt overgedragen aan de erfgenaam in de tweede nalatenschap. Naast rechten brengt de positie van erfgenaam ook uitgebreide verplichtingen met zich mee. De erfgenaam moet er in ieder geval rekening mee houden dat hij niet alleen alle goederen van de overledene ontvangt, maar ook aansprakelijk is voor alle schulden die de overledene nalaat.
Een verdeling erfenis brengt dus altijd zowel kansen als risico’s met zich mee. Des te belangrijker is het voor betrokkenen om duidelijkheid te krijgen over hun rechtspositie in het kader van erfrecht.
Het testament en het erfcontract hebben voorrang
De eerste en belangrijkste vraag die beantwoord moet worden in verband met de opheldering van de erfopvolging is of de erflater tijdens zijn leven een geldig testament of een zogenaamd erfcontract heeft opgesteld.
Als een dergelijk testament bestaat en als er in dit document uitspraken over de erfopvolging worden gedaan, hebben deze vaststellingen altijd voorrang op de wettelijk geregelde erfopvolging. De erflater die in staat is een testament op te maken, heeft het recht om op elk moment tijdens zijn leven te bepalen wie zijn rechtsopvolger wordt en zijn vermogen ontvangt.
Zelfs de naaste familieleden, zoals de kinderen van de overledene of zijn echtgenote, hebben geen afdwingbaar recht om de overledene te erven. Alleen de erflater bepaalt wie de erfgenaam wordt. Naaste familieleden waarmee in het testament van de overledene geen rekening is gehouden, kunnen hoogstens de zogenaamde verplichte portie eisen volgens het Burgerlijk Wetboek. Het verplichte erfdeel is een wettelijk gegarandeerde erfvordering ter hoogte van de helft van de waarde van het wettelijk erfdeel en is gericht tegen de erfgenaam.
Als alternatief geldt de wettelijke erfopvolging
Als de erflater geen testament heeft geschreven en geen erfovereenkomst heeft opgesteld, is na de erfenis automatisch de zogenaamde wettelijke erfopvolging van toepassing. In dit geval bepaalt de wet dus wie erfgenaam wordt van de overledene. Of de erflater hiermee heeft ingestemd of niet, doet niet ter zake. De wet komt tussenbeide en verduidelijkt de kwestie van de erfopvolging. Er is geen nalatenschap die zonder erfgenaam zou eindigen.
Wie wordt de wettelijke erfgenaam?
In principe worden de personen die het nauwst verwant zijn met de overledene, als eerste als wettige erfgenamen beschouwd. Heeft de overledene bijvoorbeeld zelf kinderen, dan lopen deze kinderen voorop bij het zoeken naar wettige erfgenamen. Zijn er geen kinderen, maar wel kleinkinderen of achterkleinkinderen, dan zijn dit de wettelijke erfgenamen.
Een naaste bloedverwant van de overledene sluit een persoon uit die nauwer verwant is aan de overledene van de erfopvolging. Verwanten op hetzelfde niveau erven de erflater over het algemeen in gelijke delen.
Als er geen nakomelingen (kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen) van de overledene zijn, gaat de zoektocht naar erfgenamen verder met de ouders en broers en zussen van de overledene en hun nakomelingen. Vind je ook hier niets, dan ga je terug naar de grootouders van de overledene en hun nakomelingen. Indien ook uit deze kring geen levende erfgenamen kunnen worden geïdentificeerd, moet gezocht worden naar verwanten die nog verder weg zijn.
Alleen in het geval dat er geen levende verwanten van de overledene kunnen worden geïdentificeerd, treedt het erfrecht van de staat in werking. In dit geval ontvangt de Schatkist de erfenis.
Het wettelijke erfrecht van de echtgenoot
Naast het erfrecht van de bloedverwanten moet bij de verduidelijking van de rechtsopvolging altijd rekening worden gehouden met het erfrecht van de echtgenoot of geregistreerde levenspartner.